Φόβος, το αυθεντικό συναίσθημα της μετακίνησης.

Σε κάποιες αφρικάνικες φυλές, μόλις τα παιδιά φτάνουν στην εφηβεία, οι γονείς τα οδηγούν στη μέση του δάσους όπου τα εγκαταλείπουν μόνα τους και γυμνά. Τα παιδιά έρχονται αντιμέτωπα με τους θορύβους από τα άγρια ζώα, το σκοτάδι και τη μοναξιά, ουρλιάζοντας πολλές φορές από το φόβο. To τελετουργικό αυτό που κρατάει τρεις μέρες και τρεις νύχτες, σηματοδοτεί το πέρασμα από την εφηβεία στην ενηλικίωση. Συνίσταται στο να κοιτάξεις το φόβο σου κατάματα και να πάψεις να φοβάσαι. Στον δυτικό πολιτισμό, τέτοιες πρακτικές δεν ευσταθούν καθώς έχουμε διαφορετικές ευαισθησίες. Μήπως όμως αν αλλάξουμε μερικές συνθήκες, η ουσία είναι ίδια?

Οι σημερινές καταστάσεις διαφέρουν μόνο αισθητικά από εκείνες των αφρικάνικων φυλών. Δεν κάνουμε υποθέσεις, βιώνουμε την πραγματικότητα. Κατά την παιδική και εφηβική ηλικία, ο άνθρωπος βρίσκεται γυμνός και μόνος απέναντι σε γεγονότα που δεν τα έχει ορίσει ο ίδιος. Οι μέντορές του, οικογενειακοί και παιδαγωγικοί, φροντίζουν να του διοχετεύσουν όλους αυτούς τους φόβους που καλείται να κουβαλήσει και να μάθει να ζει μαζί τους. Το διαφορετικό εδώ είναι, ότι ενώ οι νέοι στις αφρικανικές φυλές, παλεύουν και ξεπερνούν τους φόβους τους, οι δικοί μας είναι πιο πολύπλοκοι. Δεν αφορούν ζώα, επιβίωση ή θορύβους. Αφορούν συναισθήματα, δημιουργία παράλογων φόβων (φοβίες), αποτέλεσμα της επαναλαμβανόμενης βίωσής τους. Αν είναι πρόσκαιροι, δεν δημιουργούν συνέπειες. Αν είναι υπερβολικά έντονοι ή βιώνονται κατά αυτόν τον τρόπο, τότε παγιώνονται στο εσωτερικό του κάθε ατόμου.

Ο άνθρωπος μεγαλώνει και καλείται να αντιμετωπίσει αυτούς τους φόβους. Υπάρχουν πολλές φορές που ακούω κόσμο να σκέφτεται να κάνει το επόμενο βήμα σε συναισθηματικό, επαγγελματικό ή προσωπικό χώρο και απλά δεν το κάνει. Γιατί δεν το επιλέγει? Γιατί έχει μάθει να σκέφτεται το μέλλον μέσα από τους φόβους του. Η απώλεια ελέγχου του μέλλοντος και η αδυναμία εμπιστοσύνης στον εαυτό του, είναι ένα σύνθετο cocktail που οδηγεί τον άνθρωπο να χάνει τις αισθήσεις του, ενισχύοντας ταυτόχρονα τον φόβο του. Εκεί εξηγείται γιατί όλοι αυτοί οι άνθρωποι που ανατρέχουν σε αστρολογίες και άλλες "υπερφυσικές" δυνάμεις, πέφτουν εύκολα θύματα εκμετάλλευσης από τους επιτήδειους. Γιατί η ανάγκη να γνωρίσει ο άνθρωπος το μέλλον του, είναι πιο απλό για εκείνον από το να το φτιάξει ο ίδιος. Η αδυναμία του να ελέγξει την ίδια του τη ζωή, τον κρατά καθηλωμένο στο ίδιο σημείο, σταματημένο, στατικό. Ο φόβος υπερτερεί μπροστά στην ευθυνοφοβία.

Πόσες φορές έχω ακούσει την ίδια και την ίδια ιστορία, από ανθρώπους που έχουν επιχειρήσει να τολμήσουν, μετακινούμενοι κυριολεκτικά σε νέα μονοπάτια? "Αυτό ήταν, τελικά δεν ήταν και τόσο δύσκολο" ή "το περίμενα χειρότερο από ό,τι είναι στην πραγματικότητα τελικά". Όταν σκεφτόμαστε το μέλλον, έχουμε την τάση να το σκεφτόμαστε φοβικά. Δεν ευθυνόμαστε εμείς, έτσι μας έχουν μάθει. Ασφάλεια και σιγουριά, "κάλιο πέντε και στο χέρι παρά δέκα και καρτέρει". Πόσο πιο οπισθοδρομικό και βαθιά ριζωμένο? 

Οι περιπτώσεις είναι σε κάθε άτομο διαφορετικές. Δεν υπάρχει αυτόματο πάτημα κουμπιού για να γίνει η μετάβαση. Χρειάζεται διεργασία, προγραμματισμός, οργάνωση, συνδυασμός λογικής και θέλησης. Όταν βλέπεις την πρόκληση, νομίζει ότι είναι μόνο παγίδα, αποτυχία, άρνηση. Φυσιολογικό, χωρίς προετοιμασία κανείς δεν πετυχαίνει, χωρίς προπόνηση κανείς δεν μπορεί να γίνει πρωταθλητής. Την ώρα που βιώνει κανείς όλη αυτή την προσπάθεια, έχοντας βάλει στόχο και θέληση να πετύχει, δεν υπάρχει δρόμος επιστροφής. Η νίκη είναι μονόδρομος και θα έρθει στην ώρα της. Εμπόδια θα υπάρξουν, όπως όμως θα υπάρξουν και ελιγμοί, σχέσεις, ενισχύσεις. Ανακαλύπτουμε το θετικό στη διάρκεια της προσπάθειας και όχι το αρνητικό. Στηρίζουμε την προσπάθεια γιατί το οφείλουμε στον εαυτό μας και δεχόμαστε όλο το θετικό που απορρέει από αυτήν.

 Ο φόβος είναι παγωμάρα, σάστισμα, αλλά ταυτόχρονα σηματοδοτεί την αίσθηση της αυτοσυντήρησης. Τι κάνεις όταν φοβάσαι? Παγώνεις ή αρχίζεις να τρέχεις να σωθείς από την απειλή? Τι κάνεις όταν φοβάσαι στην καθημερινότητά σου? Μένεις στάσιμος και κατηγορείς τους άλλους ή επιλέγεις να πάρεις την ευθύνη και να προσπαθήσεις μέχρι τέλους? Η κορυφή του βουνού είναι ψηλά, κάποιοι την κατακτούν, άλλοι απλά κάθονται στους πρόποδες και ζηλεύουν αυτούς που γυρνάνε νικητές.

Χαράλαμπος Παν. Πίσχος

Ψυχολόγος Πανεπ. Αθηνών

email: hapischos@yahoo.gr

twitter: @ha_pischos