Η ευθύνη ως κινητοποιός δύναμη.

Πηγαίνοντας μία βόλτα σε κοντινή στην Αθήνα επαρχιακή πόλη και θέλοντας να ξεφύγει κάποιος από την κίνηση του κεντρικού δρόμου, ανεβαίνει προς τον περιφερειακό. Συναντά μία καινούρια οδό, που έχει φτιαχτεί εδώ και αρκετό καιρό αλλά παραμένει ακόμα ανέτοιμη. Η λέξη ανέτοιμη είναι σχετική καθώς υπάρχει μία πινακίδα μπροστά και στις δύο κατευθύνσεις,  που αναφέρει με επιβλητικά γράμματα: "Oδηγοί προσοχή. Η οδός είναι υπο κατασκευή, η διέλευση γίνεται με ευθύνη σας". Ομολογώ ότι όταν την πρωτοείδα, εξεπλάγην. Στεκόμουν μπροστά στην πινακίδα και δεν ήξερα τι να κάνω. Να προχωρήσω και να πάρω την ευθύνη για ό,τι μου τύχει? Για να αναφέρεται έτσι επίσημα από την πινακίδα του κράτους, σημαίνει ότι δεν είναι ακόμα τελειωμένη η οδός, άρα ενδεχομένως να γίνονται έργα, να εγκλωβιστώ ή να κινδυνεύσω? Από την άλλη να σταματήσω και να μην προχωρήσω? Να επιλέξω μία άλλη οδό για να φτάσω στον προορισμό μου?

 Είναι λίγο τραγελαφικό το όλο σκηνικό. Η πρώτη ενστικτώδης αντίδραση είναι το πάγωμα. Δεν ξέρεις τι να επιλέξεις. Σου "πετάει" μία ανεύθυνη, μπερδεμένη πληροφορία, ένας υπεύθυνος κατα τ' άλλα φορέας, όπου τον εμπιστεύσαι για την ομαλή οδική σου πορεία. Και τώρα σε φέρνει αντιμέτωπο με κάτι που δεν έχεις ξαναγνωρίσει. Αναρωτιέσαι, επεξεργάζεσαι, προβληματίζεσαι. Η επιλογή είναι δύσκολη. Μπορεί ασυναίσθητα να μπεις στο δρόμο, γιατί άλλωστε βλέπεις και άλλους να κάνουν το ίδιο αλλά για σκέψου λίγο τι πραγματικά σου λέει αυτή η πινακίδα. Στην ουσία σε καλεί να πάρεις ευθύνη.

Καθημερινά, πόσες φορές παίρνουμε την ευθύνη για σημαντικά πράγματα στη ζωή μας? Και κυρίως πόσες φορές είμαστε έτοιμοι να πληρώσουμε για την επιλογή της υπευθυνότητάς μας? Με αφορμή το παραπάνω σκηνικό, θυμήθηκα μία συνεδρία όπου μία θεραπευόμενη μου είχε φέρει παρόμοιο περιστατικό ευθύνης. Είχε γνωρίσει έναν άντρα που ενώ στην αρχή τα μηνύματα ήταν ενθαρρυντικά και φυσιολογικά για τη δημιουργία σχέσης, όταν ήρθε η κρίσιμη ώρα, της ξεστόμισε κάτι παρόμοιο με το μήνυμα της πινακίδας: " Θέλω να κάνουμε σχέση, αλλά δεν είμαι έτοιμος για δέσμευση. Αν θέλεις, θα σε βλέπω όποτε έχω χρόνο". 

Η θεραπευόμενη, πραγματικά ακινητοποιημένη, μου το έφερε χωρίς να ξέρει τι να το κάνει. Το μπαλάκι ήταν στο δικό της τερέν και έπρεπε να πάρει μία απόφαση. Ο "πινακίδας" (χάριν αστεϊσμού για να καταλαβαινόμαστε), θεωρούσε ότι είχε κάνει το χρέος του και είχε ξεκαθαρίσει (όταν ακούω αυτή τη λέξη, καταλαβαίνω ότι τα πράγματα είναι ακόμα πιο μπερδεμένα) τη θέση του. Στην ουσία της έδινε το ίδιο μήνυμα με την πινακίδα. Αν θέλεις να κάνουμε σχέση, θα σε βλέπω όποτε θέλω εγώ, με τους δικούς μου όρους. Αν θέλεις, να περάσεις στο δρόμο, θα τον περάσεις όπως τον έχω φτιάξει εγώ, με λακούβες και χωρίς μπάρες ασφαλείας.

 Αυτό το διπλό μήνυμα, στην οικογενειακή θεραπεία, οδηγεί πολλές φορές ακόμα και σε σχιζοφρενικό  επεισόδιο. Η συνύπαρξη του λεκτικού μηνύματος "σε αγαπάω" με του σωματικού "δεν σε θέλω", το συναντάμε συνέχεια στις οικογενειακές σχέσεις. Το παιδί που σκέφτεται συναισθηματικά, χωρίς να έχει αναπτύξει ακόμα κριτική σκέψη, εγκλωβίζεται και μπερδεύεται. Πως γίνεται η ίδια η μητέρα του την ίδια στιγμή που τον αγαπάει, να του δείχνει ότι δεν τον θέλει? Τα μηνύματα συνεχίζονται ασυναίσθητα από τους γονείς και το παιδί δεν μπορεί να κάνει τίποτα άλλο παρά να εκπαιδεύεται σε αυτή τη συμπεριφορά. Η ανάπτυξη της σχιζοφρενικής συμπεριφοράς είναι συνήθης, μετά από μερικά χρόνια εκπαίδευσής του, σε αυτό το μοντέλο σχέσης.

'Ετσι γίνεται και στις παραπάνω περιπτώσεις. Δεν υπάρχει δίλημμα. Ή ο δρόμος είναι έτοιμος, τον παραδίνεις και περνάω ή δεν είναι και τον κλείνεις. 'Η θέλεις να έχεις μία ουσιαστική και γόνιμη σχέση ή δεν θέλεις. Δεν υπάρχει μέση λύση. Στο δρόμο ενδεχομένως να χτυπήσεις ή να καθυστερήσεις και στη σχέση να κάνεις εκπτώσεις στα θέλω σου. Ο κοινός παρανομαστής και στις δύο περιπτώσεις, είναι η ευθύνη. Μία έννοια, που πολλοί φοβούνται να την αναφέρουν, συνήθως την αποφεύγουν.

Θα το αναπτύξω με άξονα τη σχέση. Η επιλογή της μίας ή της άλλης απόφασης, γίνεται με κριτήρια που θέτει το άλλο άτομο. Αποφασιστικά και με στόμφο, υπό την ομπρέλα της "ξεκάθαρης" κουβέντας, αναφέρει τα δικά του θέλω. Και το άλλο άτομο, καλείται να τα υιοθετήσει αν θέλει να συνεχίσει μαζί του. Δεν υπάρχει σωστό ή λάθος σε αυτή την απόφαση. Ο καθένας παίρνει την ευθύνη που του αντιστοιχεί και προχωράει. Μπαίνει σε αυτή τη σχέση κάνοντας εκπτώσεις, ακολουθεί τον δρόμο γνωρίζοντας ότι οδεύει στο άγνωστο. Όταν όμως γίνει αυτή η επιλογή και το αποτέλεσμα δεν είναι ικανοποιητικό, η ευθύνη μετατίθεται, είτε στην πινακίδα, είτε στον σύντροφο, ποτέ όμως στο ίδιο το άτομο που έκανε την επιλογή.

Η ευθυνοφοβία, είναι κοινό χαρακτηριστικό. Η ευθύνη δεν επιλέγεται γιατί είναι βαριά, έχει συνέπειες που δεν μπορούν να διαχειριστούν εύκολα. Η ευθύνη μετατίθεται εύκολα αριστερά και δεξιά, αρκεί να μην την έχει το ίδιο το άτομο. Κανείς δεν θέλει να βγει μπροστά και να αναλάβει την ευθύνη των πράξεών του. Τη ρίχνουμε την ευθύνη στον άλλον που μας παγίδεψε, μας έβαλε στο δικό του μονόδρομο και μας ξεγέλασε. Εμείς όμως δεν είμαστε υπεύθυνοι των πράξεών μας? Αποποιούμαστε την ευθύνη γιατί δεν γνωρίζουμε τις δικές μας ανάγκες, τα δικά μας θέλω. Η επιλογή περνάει μέσα και από τα κριτήρια του καθενός ξεχωριστά. Άραγε τι είναι αυτό που ψάχνουμε από μία σχέση... το γνωρίζουμε? Ο άνθρωπος αυτός που τόσο εύκολα βάζει τους όρους τους, είναι αυτό που θέλουμε? Μας καλύπτει? Άραγε, ποιος είναι ο στόχος σε μία σχέση? Να είμαι καλά ή να περνάω απλά καλά?

Υπάρχει δυσκολία στην ανάληψη των προσωπικών ευθυνών. Αν γυρίσει κάποιος προς τον εαυτό του  

και ρωτήσει:" τι είναι αυτό που ακριβώς θέλω σε μία σχέση?", δεν θα πάρει εύκολη και αβασάνιστη απάντηση. Γιατί δεν είναι σε θέση να γνωρίζει όλες τις πτυχές του εαυτού του και έτσι επιλέγεται ένας ειδικός για να κατευθύνει, όχι να συμβουλεύει. Όταν όμως αναγνωριστούν οι ανάγκες και εξωτερικευθούν, το βάρος που φεύγει, οδηγεί σε μία απίστευτη χαλάρωση, σε μία τρομερή ανακούφιση και μία επανασύνδεση με τον εαυτό του. Γνωρίζει τι ακριβώς θέλει να κάνει και είναι σίγουρος για αυτό. Έχει πάρει την ευθύνη να γνωρίσει τον εαυτό του, να μην φοβηθεί με τα θέλω του και να τα στηρίξει. Νιώθει ασφάλεια με αυτό και γνωρίζει με τι θα είναι ικανοποιημένος. Είναι ένα υπεύθυνο άτομο, που στηρίζει τις επιλογές του και μπορεί να διαχειριστεί και τις συνέπειες.

Όσο μπερδεμένο, ευθυνόφοβο ακόμα και σχιζοφρενικό μπορεί να είναι ένα μήνυμα, χρειάζεται να είναι σε θέση να το αποκωδικοποιήσει και να πάρει την ευθύνη της επιλογής. Επομένως, ας αναρωτηθεί ο καθένας, αν θα πέρναγε το δρόμο.