Η Ψυχολογία της "Αγανακτισμένης" μάζας του Συντάγματος

Παρατηρώ από την Τετάρτη όλο αυτό το γεγονός με τους αγανακτισμένους του Συντάγματος. Ένα ανθρώπινο κύμα που έχει πλημμυρίσει την πλατεία, επιθυμώντας να εκδηλώσει τη δυσαρέσκειά του για τα οικονομικά μέτρα της κυβέρνησης. Ενώ όμως, σχεδόν παντού, γράφονται διθύραμβοι για τον Ελληνικό λαό που "ξύπνησε" και παίρνει την κατάσταση στα χέρια του, πουθενά δεν αναφέρεται το βασικό κοινωνικο-ψυχολογικό χαρακτηριστικό αυτού του γεγονότος. Το γεγονός ότι αυτός ο κόσμος, είναι μία συνάθροιση ατόμων, αλλιώς μία μάζα. Και όπως, περιγράφεται και στο ιστορικό παρελθόν, η μάζα έχει τη δική της ψυχολογία.

Η λέξη μάζα συμβολίζει μία συγκέντρωση ατόμων, ανεξαρτήτως εθνικότητας, φύλου ή επαγγέλματος. Στην ψυχολογία, η μάζα έχει διαφορετικό νόημα. Μέσα από συγκεκριμένες συνθήκες και μόνο μέσα από αυτές, η συσσώρευση ανθρώπων, αποκτά καινούριους χαρακτήρες, διαφορετικούς από τον άνθρωπο που την συνθέτει. Η συνειδητή προσωπικότητα εξαφανίζεται, τα αισθήματα και οι ιδέες όλων των μονάδων είναι προσανατολισμένα στην ίδια κατεύθυνση. Διαμορφώνεται μία προσωρινή συλλογική ψυχή. Μέσα σε αυτή τη μάζα, το άτομο απομακρύνεται από την ατομικότητά του και οι διαφορές δεν είναι εύκολο να ανακαλυφθούν.

Αυτό στηρίζεται πάνω σε γενικές αρχές της ψυχολογίας και εδώ θα επικαλεστώ το ασυνείδητο του Freud. Η συνειδητή ζωή του ατόμου αντιπροσωπεύει πολύ μικρό μέρος δίπλα στην ασυνείδητη ζωή του. Πίσω από τις πράξεις μας, κρύβονται αιτίες που δεν αναγνωρίζονται εύκολα, χρειάζεται κόπος και χρόνος... και ένας καλός ψυχολόγος. Οι περισσότερες από τις καθημερινές μας πράξεις, απορρέουν από κρυμμένα και ενίοτε κληρονομικά κίνητρα που μας διαφεύγουν. Τα ασυνειδητά στοιχεία δένουν μία ανθρώπινη φυλή, ενώ τα συνειδητά κάνει τα μέλη της να διαφέρουν. Μεταξύ μορφωμένων ανθρώπων και αγράμματων, υπάρχει διαφορά στην πνευματική συνάφεια αλλά όχι στα ένστικτα και στις πεποιθήσεις. Αυτές οι γενικές ιδιότητες του χαρακτήρα, καθώς διέπονται από το ασυνείδητο, βρίσκονται συσσωρευμένες στη μάζα.

Το ένστικτο και η κοινή πεποίθηση, χαρακτηρίζει τη μάζα των Αγανακτισμένων του Συντάγματος. Η πορεία της είναι προδιαγεγραμμένη μέσα από την ιστορία παρόμοιων περιπτώσεων. Μετά την αγωνιώδη έκφραση των συναισθημάτων με χειρονομίες και συνθήματα, έφτασε η ώρα να αποδείξει για πρώτη φορά στην ιστορία, ότι διαφέρει από τις υπόλοιπες μάζες των περασμένων αιώνων. Αυτό προβάλλεται συνεχώς και υποστηρίζεται. Έφτασε η ώρα που η μάζα θα κληθεί να πάρει το λόγο, να βγάλει συμπεράσματα και να συνελευσιαστεί, προσδοκώντας σε ένα ουσιαστικό αποτέλεσμα.

Δυστυχώς όμως δεν είναι έτσι. Αυτή η συσσώρευση των ασυνείδητων ενστίκτων, ωθεί στον παραμερισμό των προσωπικών πνευματικών χαρισμάτων και δίνει τη θέση τους στην ασυνείδητη ομοιογένεια. Έτσι εξηγείται γιατί δεν θα μπορέσουν να επιτελέσουν πράξεις που να απαιτούν ένα υψηλό πνεύμα. Οι αποφάσεις γενικού ενδιαφέροντος που λαμβάνονται από μία συνέλευση επιφανών ανθρώπων, αλλά με διαφορετικές ειδικότητες, συγκεντρώνουν μόνο τις μέτριες ιδιότητες που διαθέτει όλος ο κόσμος. Εκπροσωπείται η μετριότητα, όχι το πνεύμα. Την ίδια στιγμή, η ανωνυμότητα της μάζας και κατά συνέπεια η ανευθυνότητά της, επικρατούν έναντι της υπευθυνότητας. Το κάθε άτομο πράττει αυθόρμητα, καλυμμένο από το πέπλο της μάζας, ενεργώντας με τρόπο που δεν επρόκειτο να κάνει διαφορετικό στην ατομικότητά του. Άκουγα τον πυρήνα να φωνάζει ή να βρίζει και αυτομάτως είχε τέτοια τρομερή μεταδοτικότητα που έφτανε μέχρι το τελευταίο άτομο. Είναι τόσο εύκολο αλλά και τόσο επικίνδυνο να θυσιάζει το άτομο το προσωπικό του συμφέρον έναντι του συλλογικού.

Τίποτα δεν είναι σίγουρο με τη μάζα. Θα μπορούσε να παρομοιαστεί με αντιφατικά συναισθήματα, με φύλλα που σηκώνει η θύελλα, τα παρασύρει και τα αφήνει να ξαναπέσουν. Αυτή η αστάθεια της, κάνει δύσκολη τη διακυβέρνησή της. Όταν επιθυμεί κάτι με πίεση, είναι ανίκανη για σταθερή βούληση και σκέψη. Ο παρορμητισμός της, δεν αναγνωρίζει κανένα εμπόδιο ανάμεσα στην επιθυμία και στην πραγμάτωση αυτής. Το πλήθος, δίνει την αίσθηση της ακαταμάχητης δύναμης. Κανείς δεν θα έμπαινε στη διαδικασία αν ήταν μόνος του να βρίσει προς τη Βουλή, να ζωγραφίσει κλόουν τον πρωθυπουργό και να τον περιφέρει στην πλατεία Συντάγματος, ούτε να μουτζώσει και να κατηγορήσει για κλεψιά τους κυβερνώντες. Η ισορροπία μεταξύ ισχύς και οργής, είναι εύθραυστη.

 Η μάζα είναι οξύθυμη, απρόβλεπτη και δεν θα σταματήσει αν δεν πετύχει το αποτέλεσμά της. Σαν μία άλλη αγέλη, χρειάζεται τον καθοδηγητή της. Δεν μπορεί για πολύ χωρίς αφεντικό. Το άσχημο είναι ότι έχει αποδειχτεί πως καθοδηγητής δεν μπορεί να είναι κάποιος ο οποίος δεν έχει ζυμωθεί μέσα από την μάζα, δεν είναι από την αρχή παρών. Φυτευτούς αρχηγούς δεν θέλει η μάζα. Έτσι, αναπόφευκτα, θα "διοριστεί" ο πιο μάχιμος, ο πιο δραστήριος, αλλά ελάχιστα οξυδερκής. Αυτός που πληροί τα κριτήρια της μάζας. Ρήτορας, απλοϊκός και με δυνατή βούληση. Θα την οδηγήσει εκεί που ασυνείδητα κρίνει ότι η μάζα με τις ενέργειές της θα επιφέρει τις αλλαγές που επιδιώκει και που συνήθως συνοδεύονται με κοινωνικές εξεγέρσεις.

 Αυτή η αγανακτισμένη μάζα, είναι ακόμα ασχημάτιστη και ίσως αυτός να είναι και ο απρόβλεπτος κίνδυνος. Από την άλλη, μπορεί να είναι και το γεγονός που θα την οδηγήσει στην αυτοακύρωση, αν δεν οργανωθεί άμεσα. Όπως και να έχει, για την Ελλάδα είναι πρωτόγνωρη και αξιοσημείωτη αυτή η συνάθροιση ανθρώπων, ακόμα και με πολυποίκιλα αιτήματα που δεν έχουν σχηματοποιηθεί. Το μεγάλο στοίχημα αυτής της μάζας είναι να διαψεύσει τις προηγούμενες εμπειρίες που έχει αποτυπώσει η ιστορία. 

(Πηγή και έμπνευση αποτέλεσε ο Gustave Le Bon)