Οι όροι των reality shows. Μία νέα πρόκληση για την ανθρώπινη αξιοπρέπεια.

Ομολογώ ότι δεν είμαι θαυμαστής της τηλεόρασης. Αν και έχω μεγαλώσει μαζί με αυτήν, παρακολουθώντας την εξέλιξή της όλα αυτά τα χρόνια, πριν ακόμα τη γέννηση της ιδιωτικής. Στην πορεία φυσικά πολλά άλλαξαν και με την είσοδο της ιδιωτικής τηλεόρασης, οι επιλογές αυξήθηκαν, όπως και το ενδιαφέρον των τηλεθεατών αλλά και των ανθρώπων που έβλεπαν σε αυτό το μέσο την ευκαιρία για επαγγελματική εξέλιξη. Μιλώντας για επαγγελματική εξέλιξη, αναφέρομαι φυσικά στις θέσεις που αφορούν καθαρά το μέσο που λέγεται τηλεόραση. Ηθοποιοί, τηλεσκηνοθέτες, παρουσιαστές κτλ. Στην πορεία προέκυψε και ένας ακόμα τρόπος για να οδηγηθεί κάποιος στην επαγγελματική εξέλιξη μέσω της τηλεόρασης, αλλά όχι με τον τρόπο που γνωρίζαμε μέχρι σήμερα. 

Αναφέρομαι στα reality shows (και όχι στα talent shows). Ένα αποτύπωμα της καθημερινότητας της ζωής πολλών ατόμων που βρίσκονται μαζί υπό την ομπρέλα ενός παιχνιδιού, μίας δραστηριότητας ή και απλά της βίωσης της αληθινής ζωής τους. Τα κείμενα που γράφτηκαν πολλά, για την παραβίαση της ιδιωτικοποίησης, για τον έλεγχο των ανθρώπων, για την υπερύψωση του κέρδους εις βάρος του ανθρώπου, για τα αμείλικτα τηλεοπτικά κανάλια που εκμεταλλεύονται τον αδαή κόσμο και για τον τρόπο που επιδρά η reality tv στην ψυχοσύνθεση του τηλεοπτικού κοινού.

Τα αποτελέσματα από αυτά τα reality shows, είναι γνωστά σε όλους. Μετά από το προκατασκευασμένο κάστινγκ, η στημένη αγωνία, βγαίνει ο νικητής και το συντριπτικό ποσοστό των συμμετεχόντων παραμένει στην αφάνεια. Ο στόχος για την επαγγελματική καταξίωση μέσα από την τηλεοπτική αναγνώριση παρέμεινε ένα ιδεολόγημα. Ακόμα και ο νικητής, δεν ήξερε να διαχειριστεί τα χρήματα και την επιτυχία, καθώς δεν είχε την απαιτούμενη γνώση για να μπορέσει να τα εκμεταλλευτεί. Απλά, προσέθεσαν λίγο ρόζ στο μαύρο του και τις περισσότερες φορές τον οδήγησαν σε πιο καταθλιπτικά μονοπάτια.

Οι όροι

Ενώ όμως γνωρίζουμε το αποτέλεσμα, όλων αυτών των reality shows, δεν ήταν γνωστή η εισαγωγή. Όταν γράφω εισαγωγή αναφέρομαι στους όρους που βάζουν οι εταιρίες παραγωγής και τα κανάλια για να μπορέσει να συμμετάσχει κάποιος στα reality shows. Οκ, εντάξει το ξανθό μαλλί, οι κοιλιακοί και οι πλούσιες καμπύλες, αλλά αν δεν υπογραφούν και μερικοί όροι, δεν γίνεται δεκτή η συμμετοχή τους. Τι όροι είναι αυτοί; Μην φανταστούμε τίποτα ιδιαίτερο, απλά γράμματα, που περιμένουν μόνο την υπογραφή τους. Λίγο δυσνόητα μόνο, για αυτά τα άτομα που (νομίζουν ότι) βλέπουν μία τηλεοπτική καριέρα στο τέλος του show. Με αφορμή το άρθρο στον Ελεύθερο Τύπο, «Ο 20λογος του ριαλιτοαστέρα» αντιγράφω μερικούς από τους όρους:

-          Μπορεί να πεθάνεις, να χάσεις άκρα και να πάθεις νευρικό κλονισμό.

-          Μπορεί να εξευτελιστείς και να προβληθεί ο χαρακτήρας σου για τις ανάγκες του σόου με λάθος τρόπο.

-          Εάν κολλήσεις AIDS ή άλλες σεξουαλικές μεταδιδόμενες ασθένειες, το MTV δεν φέρει καμία ευθύνη.

-          Εσύ μπορεί να μην έχεις κάποιο σεξουαλικό μεταδιδόμενο νόσημα αλλά αποδέξου ότι άλλοι άνθρωποι στο σόου μπορεί να έχουν.

-          Σ’ αρέσει δεν σ’ αρέσει... παραχωρείς τα δικαιώματα της ιστορίας της ζωής σου στην παραγωγή.

-          Τα μέλη της παραγωγής μπορούν να εμφανιστούν οποιαδήποτε στιγμή στο σπίτι σου για να βιντεοσκοπήσουν ή να πάρουν ό,τι θέλουν, αρκεί να επιστραφούν τα πράγματα όταν τελειώσει το σόου.

-          Ο παραγωγός μπορεί να κάνει ό,τι θέλει με την ιστορία της ζωής σου, συμπεριλαμβανομένης και της ψευδούς παρουσίασης ή διαστρέβλωσής της.

Δεν θα ηθικολογήσω με το να πω ότι μου προκαλεί εντύπωση, η σκληρότητα των όρων. Η παραγωγή έχει σχεδιάσει ένα πρόγραμμα και θέλει να το υλοποιήσει με τον τρόπο που επιθυμεί – και έτσι θα πράξει. Οι όροι είναι αντικειμενικά προσαρμοσμένοι στο πλαίσιο που κινείται το κοινωνικό σύνολο αλλά και η κάθε εταιρία τηλεοπτική και μή. Στο πλαίσιο της απάλειψης της ευθύνης από μέρος τους. Επιδιώκεται να βγάλουν το μερίδιο της ευθύνης από πάνω τους και να το μεταθέσουν στον διπλανό τους, με όποιο τρόπο μπορούν. Σε αυτή την περίπτωση, γίνεται με αντάλλαγμα την προβολή του συμμετέχοντα σε πανεθνική εμβέλεια, την αναγνώρισή του από το τηλεοπτικό κοινό και την μη δέσμευση της μελλοντικής επιτυχίας. Το γεγονός ότι μπορεί να εξευτελιστεί, λίγο ή πολύ, είναι κάτι που αναφέρεται ρητά και καθαρά. Και αυτό είναι που μου προκαλεί περισσότερο εντύπωση.

Η σκιά πριν την λάμψη

Με εντυπωσιάζει γιατί ενώ οι όροι είναι ξεκάθαροι, το αποτέλεσμα της αθρόας συμμετοχής, δείχνει το μέγεθος της εικόνας που έχουν αυτοί οι άνθρωποι για τον εαυτό τους. Η έλλειψη αυτοσεβασμού, η απουσία προσωπικής αξιοπρέπειας, είναι μερικά από τα στοιχεία που τους χαρακτηρίζουν. Δεν είναι ορατά με γυμνό μάτι στους ίδιους όμως. Είναι έννοιες δυσνόητες, θαμμένες βαθιά μέσα τους ακόμα μή ανακαλύψιμες. Οι δικές τους αξίες ζωής, περικλείονται σε μία ώρα μεσημεριανής τηλεοπτικής εκπομπής. Η εύκολη ανάβαση και η εφήμερη αναγνώριση και το εξώφυλλο σε περιοδικό αρκεί για να τους ικανοποιήσει την ματαιοδοξία.

Υπάρχει μία γερή δόση ανασφάλειας σε κάθε συμμετέχοντα σε reality show,  που τoν χαρακτηρίζει. Ασχέτως αν είναι καλυμμένη από χαμόγελο, ομορφιά, αισιοδοξία, τρέλα, ανάγκη, ματαιοδοξία. Η «πάθηση» είναι η ανασφάλεια, το σύμπτωμα είναι η « βιούμενη αποτυχία», το αντίδοτο είναι η επιτυχία, όπως ορίζεται από τις διάφορες τηλεοπτικές και μη νόρμες. Δεν θέλω για άλλη μία φορά να επιρρίψω τις ευθύνες στην τηλεόραση και στον πονηρό της κόσμο που παραπλανά τα «νεαρά παιδιά» και τα οδηγεί σε ένα περιβάλλον γεμάτο «έννομη» ανομία. Η κοινωνία μας είναι πλέον έμπειρη, ακόμα και σε αυτό τον τομέα. Είναι γεμάτη από παραδείγματα ατόμων που εκδιώχθηκαν, υποτιμήθηκαν και έγιναν αντικείμενο εκμετάλλευσης από τους άκαρδους παραγωγούς. Η ουσία είναι ότι οι ίδιοι επιστρέφουν στην αρχή, παρασυρμένοι από τον φαύλο κύκλο της τηλεοπτικής επιτυχίας. Ενώ οι συμμετέχοντες γνωρίζουν τι γίνεται μπροστά αλλά κυρίως πίσω από τίς κάμερες, επιλέγουν να εξευτελιστούν οικειοθελώς με αντάλλαγμα μία μικρή υπόσχεση εφήμερης δόξας.

 Η προέλευση και το παρελθόν του κάθε ατόμου, αποτελεί οδηγό για το μέλλον του. Η μαγική σκέψη ότι το μοναδικό διέξοδο για να ξεφύγει από την μιζέρια του (δίνοντας αυτόν τον όρο για την ασυνείδητη ανασφάλεια), είναι η δόξα και η αναγνώριση, είναι μία παλινδρόμηση που όχι μόνο τον οδηγεί πίσω στα παιδικά χρόνια, αλλά τον καθηλώνει ταυτόχρονα στο ίδιο στάδιο, εμποδίζοντάς τον να ωριμάσει. Τότε, επιθυμούσε να βρει λίγο χαρά σε απλά πράγματα, σε έναν μαρκαδόρο, σε μία ζωγραφιά, σε μία κατασκευή που θα εκπληρούσαν τη δημιουργικότητά του. Πράγματα φυσιολογικά για εκείνη την εποχή και χωρίς ενσυνείδητη απόφαση. Ο ίδιος αυθορμητισμός, ενυπάρχει και σήμερα σε αυτούς τους ανθρώπους που δέχονται να υπογράψουν τέτοιους εξευτελιστικούς όρους για να συμμετάσχουν σε αυτό το σόου. Η ορμή για την προσωπική ανύψωση, ισοπεδώνει τα πάντα στο πέρασμά της. Δεν δίνει αφορμή για δεύτερη σκέψη, για ενσυναίσθηση. Η ανασφάλεια πρέπει να τραφεί, ακόμα και αν χρειαστεί αυτό να γίνει με αυτο-κανιβαλλιστικό τρόπο.

 Οι όροι είναι τόσο απροκάλυπτα υποτιμητικοί για το ανθρώπινο είδος, που ακόμα και αναλφάβητοι να είναι και να τους διαβάσουν, θα τους καταλάβουν. Τα πράγματα είναι ξεκάθαρα από την πλευρά τους, το συμβόλαιο είναι πραγματικότητα. Αυτοί που βάζουν την υπογραφή τους, αποδεχόμενοι αυτούς τους όρους, δεν μπορεί να μην γνωρίζουν τι υπογράφουν. Οι μετέπειτα διαπιστώσεις του τύπου «δεν ήξερα τι υπέγραφα», είναι ένα άλλοθι. Παραδέχονται πλέον ότι ο έλεγχος της ζωής τους, έχει παραχωρηθεί σε εταιρίες που θα τον αξιοποιήσουν όπως εκείνες κρίνουν ότι είναι συμφέρον για τις ίδιες. Άνθρωποι πιόνια, που ενεργούν μέσα από μία εθελοτυφλωμένη λοβοτομή.

Το pause της αυθόρμητης σκέψης

Δυστυχώς, πολλοί άνθρωποι μεγαλώνουν με όνειρα, με τις προσδοκίες ότι μία μέρα θα ανακαλυφθεί το ταλέντο τους, θα ανοίξει μία πόρτα και θα τους προσφέρουν απλόχερα όλα αυτά που έχουν φανταστεί. Αυτά τα πρότυπα ανακαλύπτουν στην εξέλιξή τους. Όμως, μετά από μετά από κάποιο χρονικό στάδιο της ζωής τους, που ο καθένας ανακαλύπτει την ωριμότητά του, δεν έχει το περιθώριο να κοιτάξει πίσω και να κατηγορήσει το παρελθόν του. Πλέον γνωρίζει. Γνωρίζει ότι επιβάλλεται να πατήσει ένα pause στον αυθορμητισμό του και να δει τι γίνεται στην άλλη πλευρά, «στην σκοτεινή πλευρά της Σελήνης». Κάνοντας αυτό, αποκτά επαφή με εκείνη την πλευρά του εαυτού του, η οποία δεν υποκύπτει στις μεταβολές: με το βαθύτερο είναι του. Έτσι, είναι σε θέση να παρακολουθήσει τα γεγονότα πιο αποστασιοποιημένα, πιο σοφά.

Μπορούμε λοιπόν να ξεφύγουμε από την παγίδα που μας στήνεται συνέχεια και να μην πέσουμε μέσα: αυτό που βλέπουμε συνεχώς δίπλα μας και πλάθεται στην φαντασία μας ως πραγματικότητα, είναι μία αμυδρή εξαίρεση με πολλά σκοτεινά μονοπάτια. Μας φαίνεται τόσο εύκολο και χειροπιαστό, όσο και ο διασκεδαστικός τρόπος που απαιτεί η διαδικασία του reality show για να το αρπάξουμε. Όσο για την αξιοπρέπεια μας και τον αυτοσεβασμό μας; Έννοιες που αξίζει να ισχυροποιηθούν, να αποτελέσουν παράδειγμα και δύναμη για την προσωπική μας ώθηση, χωρίς να χρειαστεί να ευτελίζονται μπροστά στην «επιτυχημένη» εξαργύρωση ενός πλάνου δευτερολέπτων σε μεσημεριανή εκπομπή.